H κοινότητα Μαθιάτη είναι καταγραµµένη στους πρώτους χάρτες των περιηγητών για την αρχαιολογική και ιστορική σηµασία της, η οποία είναι άρρηκτα συνδεδεµένη µε τα μεταλλεία της.

Στην κοινότητα υπάρχουν δύο μεταλλεία, µε το αρχαιότερο να χρονολογείται στα 600 π.Χ., το νότιο μεταλλείο χρυσού που βρίσκεται νοτίως της κοινότητας, στους πρόποδες του λόφου Στρογγυλός, και το νεότερο (βόρειο) μεταλλείο εξόρυξης κατά σειρά χρυσού, ασηµιού, χαλκού και σιδήρου.

Τα μεταλλεία του Μαθιάτη αποτελούν μέρος της Παγκόσµιας Πολιτιστικής Κληρονοµιάς, όπως φαίνεται από το γεγονός ότι το ένα (το νότιο) είναι προτεινόµενο για να συμπεριληφθεί στον κατάλογο μνημείων της UNESCO. Η σηµασία των μεταλλείων διαφαίνεται μέσα από τις αρχαιολογικές ανασκαφές που διεξάγονται κατά καιρούς, με τα σπάνια ευρήµατά τους να χαρακτηρίζονται μοναδικά σε ολόκληρη την Ανατολική Μεσόγειο, όπως επίσης και από την γεωλογική καθεχρονική τους μελέτη από φοιτητές διαφόρων πανεπιστημίων του εξωτερικού.

Το νεότερο μεταλλείο (βόρειο) αποτελεί την ιστορική εξέλιξη των µεταλλείων και της µεταλλωρυχείας στην κοινότητα και στην Κύπρο, όπως φαίνεται και στο ντοκιµαντέρ «Μεταλλωρύχων µνήµες».

Η ερευνητική – μεταλλευτική δραστηριότητα στην περιοχή του βόρειου μεταλλείου Μαθιάτη ξεκίνησε τον Νοέμβριο του 1935 από την Αμερικάνικη εταιρεία Cyprus Mines Corporation (CMS) στα πλαίσια των προσπαθειών της για ανεύρεση χρυσοφόρων κοιτασμάτων, όπως μαρτυρείται από τα έγγραφα αλλά το σπάνιο φωτογραφικό υλικό που βρίσκεται στο Αρχείο της Υπηρεσίας Μεταλλείων.

Τη χρονική περίοδο 1935 μέχρι το 1944, δηλαδή πριν και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, πραγματοποιήθηκε εντατική εκμετάλλευση μικρών χρυσοφόρων κοιτασμάτων σε όλη την περιοχή του Τροόδους από όλες τις μεταλλευτικές εταιρείες. Τα κοιτάσματα αυτά ήταν πάντοτε τα επιφανειακά και κατά συνέπεια, οξειδωμένα μέρη των θειούχων κοιτασμάτων. Η συνολική παραγωγή από όλη την Κύπρο ανερχόταν περίπου στις 167.000 ουγγίες, εκ των οποίων οι 26.000 ουγγίες χρυσού προέρχονταν από τα δύο μεταλλεία του Μαθιάτη.

Αποτέλεσμα της εκμετάλλευσης χρυσού από την CMC ήταν η δημιουργία μικρής εκσκαφής, η οποία βρισκόταν στην επιφάνεια πάνω από τη σημερινή μεγαλύτερη εκσκαφή. Με διάφορες γεωλογικές έρευνες της CMC στο χώρο κάτω από το χρυσοφόρο κοίτασμα, εντοπίστηκε θειούχο κοίτασμα 4.000.000 τόνων το οποίο αποτελείτο κυρίως από μη χαλκούχο πυρίτη. Το μη οικονομικό ενδιαφέρον, τόσο λόγω της ποιότητας και της ποσότητας αυτού από την CMC, αλλά και η μεγάλη απόσταση από τις εγκαταστάσεις εμπλουτισμού (Ξερός - Καραβοστάσι), οδήγησε στην παραχώρηση του βορείου μεταλλείου στην Ελληνική Μεταλλευτική Εταιρεία (ΕΜΕ), η οποία ανέλαβε τη Μεταλλευτική Μίσθωση το 1965.

Η ΕΜΕ εκμεταλλευόταν τα κοιτάσματα αυτά, παρήγε και εμπορευόταν μη χαλκούχα μεταλλεύματα και χαλκούχους πυρίτες, τα οποία εξήγαγε από τις εγκαταστάσεις της στο Βασιλικό. Οι εργασίες της ΕΜΕ άρχισαν από την μικρή εκσκαφή που είχε δημιουργήσει η CMC κατά την εκμετάλλευση του χρυσοφόρου μεταλλεύματος και κατέληξαν στην μεγάλη εκσκαφή όπως αυτή υπάρχει σήμερα, με τον κυκλικό κρατήρα διαμέτρου περίπου 350 μέτρων και βάθους 85 μέτρων. Συνολικά η ΕΜΕ εξόρυξε περίπου 2 εκατομμύρια τόνους μεταλλεύματος μέχρι το 1990, αφότου και έληξε η Μεταλλευτική της Μίσθωση.

Σήμερα, το βόρειο μεταλλείο συγκεντρώνει παγκόσµιο ενδιαφέρον και είναι αντικείµενο µελέτης από τριάντα και πλέον πανεπιστήµια του εξωτερικού. Το τουριστικό ενδιαφέρον για το χώρο αυτό είναι αυξηµένο, όπως καταγράφεται µέσα από τις συχνές επισκέψεις τουριστών.

Η περιοχή του µεταλλείου αυτού είναι διάσπαρτη από αρχαιότητες µε πιο γνωστό εύρηµα την κεφαλή του Βάκχου, η οποία εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο και αποτελεί το έµβληµα του ΘΟΚ.