O Παραδοσιακός Γάμος

Ο γάμος δεν ήταν ποτέ μια απλή εκκλησιαστική τελετή, αλλά αποτελούσε ταυτόχρονα και μια σημαντική κοινωνική εκδήλωση του χωριού, στην οποία συμμετείχαν όλοι οι κάτοικοι. Οι δραστηριότητες που προηγούνταν του γάμου καθώς και αυτές που ακολουθούσαν το γαμήλιο γλέντι διαρκούσαν αρκετές βδομάδες.

Προξένια

Τα παλιά χρόνια, τα προξενιά ήταν σχεδόν και ο μόνος τρόπος για να γίνει ένας γάμος. Ο γάμος μεταξύ δύο νέων διευθετείτο με τη συμμετοχή και τη γνώμη των οικογενειών τους. Κάποτε συνέβαινε οι πατέρες των νέων σαν φίλοι ή χωριανοί να δώσουν υπόσχεση μεταξύ τους να γίνουν συμπέθεροι όταν τα παιδιά ήταν ακόμα μικρά και όταν κατά τη γνώμη τους έφτανε ο καιρός το ανακοίνωναν στους νέους.

Συνηθισμένο όμως ήταν το έθιμο της προξενιάς. Η προξενήτρα ήταν αυτή που αναλάμβανε να βολιδοσκοπήσει κάποτε και τις δύο πλευρές αλλά συνήθως την οικογένεια της νέας. Η υπόθεση της προξενιάς ακολούθησε συνήθως μια ορισμένη διαδικασία. Όταν ένας νέος ή οι γονείς του ήθελαν να ζητήσουν μια νέα για νύφη τους, ανακοίνωναν τη σκέψη τους στην προξενήτρα και αυτή αναλάμβανε να βολιδοσκοπήσει την άλλη πλευρά. Οι γονείς της νέας ήταν αυτοί που αποφάσιζαν αν θα γίνει ο γάμος ή όχι. Στην κόρη τους το ανακοίνωναν μετά τη δική τους απόφαση γιατί αυτή είχε πάντα το λιγότερο λόγο. Αν η οικογένεια της νύφης απαντούσε θετικά τότε το επόμενο βήμα ήταν να ζητηθεί επίσημα η κοπέλα από τους γονείς της και να συζητηθούν τα «ταξίματα», οι υποσχέσεις της προικοδότησης.

Το «Τέλειωμα»

Ο νονός, ο πατέρας και ο παππούς του γαμπρού πήγαιναν στον πατέρα της νύμφης και ζητούσαν επίσημα το χέρι της νύμφης.

Το «Λόγιασμα» 

Το λόγιασμα γινόταν στο σπίτι της νύμφης και σε αυτό καλούνταν μόνο οι πολύ στενοί συγγενείς, όπως η νονά και ο νονός (η νούνα και ο τατάς) της νύφης και του γαμπρού, οι θείοι και οι θείες, ο παππούς, η γιαγιά και τα αδέλφια και από τις δυο πλευρές. Από το λόγιασμα δεν έλειπε και ο ιερέας του χωριού, ο οποίος σε ένα χαρτί συνέττασε το λεγόμενο προικοσύμφωνο μεταξύ των δύο οικογενειών, το οποίο υπογραφόταν, εχαρτοσημαίνετο και εσφραγίζετο. Αυτό το έγγραφο καθόριζε τόσο την προίκα που θα έπαιρνε η νύφη από την οικογένεια της, όσο και τις υποχρεώσεις του γαμπρού και της δικής του οικογένειας. Μεγαλύτερο βάρος δινόταν ωστόσο στην προίκα της νύφης που στο προικοσύμφωνο καθοριζόταν με κάθε λεπτομέρεια σε κατάλογο που περιλάμβανε από ακίνητα (σπίτια, κτήματα) μέχρι ζώα, οικιακά σκεύη, ρουχισμό, μετρητά χρήματα και κοσμήματα.

Το σπίτι παλαιότερα το έκτιζε ο γαμπρός, όμως αργότερα ήταν έθιμο το σπίτι να χτίζεται από τον πατέρα της νύφης. Για το κτίσιμο του σπιτιού χρειαζόταν πολλή χειρωνακτική εργασία. Έπρεπε να μαζέψουν χώμα, να το ζυμώσουν μαζί με άχυρο και νερό για να κάνουν πλιθάρια, με τα οποία θα έκτιζαν το σπίτι.

Μετά τη διαδικασία του λογιάσματος, ακολουθούσε φαγοπότι και τραγούδι.

Οι προετοιμασίες για το γάμο

Οι προετοιμασίες για το γάμο άρχιζαν ένα μήνα πριν από την ημερομηνία τέλεσης του μυστηρίου. Οι γυναίκες έπλεναν τα μαλλιά των προβάτων σε ένα λάκκο, τα οποία θα χρησιμοποιούσαν στο ράψιμο του κρεβατιού. Μετά το πλύσιμο τα άπλωναν στον ήλιο για να στεγνώσουν και να είναι έτοιμα.

Το κάλεσμα γινόταν από τις κουμέρες της νύφης, οι οποίες γύριζαν στο χωριό κρατώντας τη μερέχα με την οποία ράντιζαν με ροδόσταγμα τον κάθε χωριανό. Όποιος ραντιζόταν με τη μερέχα θεωρείτο ότι είχε προσκληθεί στο γάμο. Επίσης πρόσφεραν στους καλεσμένους ένα κερί, γλυσταρκιά (κουλούρι), παξιμάδια ή ακόμη και κρασί το οποίο μετέφεραν μέσα σε ένα στολισμένο κολότζι.

Ο γάμος ξεκινούσε το Σάββατο και ολοκληρωνόταν την Τετάρτη.

Το Σάββατο του γάμου 

Το Σάββατο του γάμου έραβαν το κρεβάτι με τα μαλλιά που είχαν ετοιμάσει και με το κρεβατόντυμα. Πρώτα χόρευαν τα προικιά και μετά στόλιζαν με αυτά το κρεβάτι. Όσοι γνώριζαν τραγούδια δε σταματούσαν με τίποτε. Οι συγγενείς πλούμιζαν το κρεβάτι. Στη συνέχεια οι κουμπάροι έπρεπε να χορέψουν ψηλά στα χέρια τους το κρεβάτι για αρκετή ώρα και μετά να το παραδώσουν στις κουμέρες. Λίγο πριν ξεκινήσει ο χορός του κρεβατιού, ήταν έθιμο πάνω στο κρεβάτι να βάζουν μικρά παιδιά και να τα κυλούν. Αν έβαζαν αγόρι, πίστευαν ότι το αντρόγυνο θα έκανε πρώτα αγόρι. Αν κυλούσαν κορίτσι, θα έκαναν κορίτσι.

Η Κυριακή του γάμου

Στόλισμα της νύφης 

Την Κυριακή του γάμου απόγευμα, λίγο πριν να πάρουν τον γαμπρό και την νύφη στην εκκλησία για το μυστήριο, εγίνετο το στόλισμα της νύφης στο πατρικό της σπίτι. Φορούσε το νυφικό της, την στόλιζαν, έφτιαχναν τα μαλλιά της, την έζωνε και την κάπνιζε ο πατέρας και η μητέρα της και της έδιναν τις ευχές τους. Την νύφη στόλιζαν πάντα οι υποψήφιες κουμπάρες (κουμέρες). Όταν την στόλιζαν της τραγουδούσαν οι συγγενείς και οι φίλες της, υπό την συνοδεία των μουσικών οργάνων (βιολιού και λαγούτου)

Ξύρισμα του γαμπρού

Στις 10 το πρωί έπαιρναν τα ρούχα του γαμπρού από το πατρικό του σπίτι, στο νέο σπίτι που θα έμενε με την γυναίκα του. Το ξύρισμα του γαμπρού γινόταν στο πατρικό του σπίτι και περιλάμβανε εκτός από το ξύρισμα, το ντύσιμο του γαμπρού στα γαμπρικά του ρούχα και τον καλλωπισμό του. Τον ξύριζε ο παρπέρης, υπό την συνοδεία βιολιού, και τον χτένιζαν οι υποψήφιοι κουμπάροι. Ο πρώτος κουμπάρος, του φορούσε το πουκάμισο και τον γιλέκο και τραγουδούσε κι αυτός μαζί με τους συγγενείς και φίλους τα κατάλληλα δίστιχα ή τετράστιχα. 

Μετά την τέλεση του μυστηρίου γάμου, στο δρόμο για το νέο τους σπίτι, οι γειτόνισσες έβγαιναν στο δρόμο με τη μερέχα και το καπνιστήρι, για να ραντίσουν με ροδόσταγμα και να καπνίσουν το αντρόγυνο. Αργότερα οι νεόνυμφοι έμεναν μόνοι στο σπίτι, ενώ οι συγγενείς και οι φίλοι διασκέδαζαν.

Η Δευτέρα του γάμου 

Το πρωί της Δευτέρας η μάνα της νιόνυφης έσφαζε ένα ζευγάρι νεογνών περιστεριών και τα έβραζε για να κάνει τη καθιερωμένη αυγολέμονη σούπα των νεόνυμφων. Οι κουμπάροι διοργάνωναν μια γιορτή με φαγοπότι, και έφερναν δώρα στο νεαρό ζευγάρι, τις περισσότερες φορές τρόφιμα, κρέας, πουλερικά και άλλα παρόμοια. Πολλοί προσκεκλημένοι προσέφεραν σαν δώρο χρήματα, ρούχα ή κάποιο εξοπλισμό για το σπίτι. Αυτά τα δώρα δεν δίνονταν ποτέ τη μέρα πριν από το γάμο, αλλά την επομένη του γάμου, δηλαδή τη Δευτέρα και τα στοίβαζαν πάνω στο νυφικό κρεβάτι. Ο αρχικός λόγος πίσω από αυτή τη συνήθεια ήταν ότι εάν η νιόνυφη δεν ήταν παρθένα, ο γάμος διαλυόταν αμέσως και τα δώρα θα δίνονταν άδικα.

Τη Δευτέρα η νύφη φορούσε το δευτερκάτικο της φόρεμα που ήταν συνήθως βαθύ μπλε ή μαύρο σαν ένδειξη της λύπης της που έχασε τη παρθενία της και το βράδυ που μαζευόταν ο κόσμος οι νεόνυμφοι χόρευαν και οι συγγενείς πλούμιζαν το ζευγάρι καρφιτσώνοντας πάνω στα ρούχα τους χαρτονομίσματα.

Η Τρίτη του γάμου

Την Τρίτη οι κουμπάροι γύριζαν το χωριό και καλούσαν τους χωριανούς στο βραδινό γλέντι. Οι κουμπάροι μετέφεραν ένα ξύλο, περίπου δύο μέτρα, το οποίο είχαν δύο εξ αυτών στους ώμους τους και πάνω του κρεμούσαν τις κότες που τους έδιναν οι άλλοι χωριανοί ως απάντηση στο κάλεσμα. Το βράδυ οι κουμέρες της νύφης μαγείρευαν τις κότες στο σπίτι της νύμφης και τις πρόσφεραν στους καλεσμένους.

Η Τετάρτη του γάμου

Την Τετάρτη οι κουμέρες και οι ξαδέρφες της νύμφης ζύμωναν πισσίες, ετοίμαζαν τραπέζι και οι «φκιολάριες» (οργανοπαίχτες) έφευγαν.

Αντίγαμος

Κάποιες φορές ο γάμος διαρκούσε μια ολόκληρη βδομάδα και ο γάμος τελείωνε τη μεθεπόμενη Κυριακή με τον αντίγαμο.

Εικόνες: Ζωγραφιές του λαϊκού ζωγράφου της Κύπρου, Μιχαήλ Χρ. Κάσιαλου, που απεικονίζουν τα ήθη και τα έθιμα ενός παραδοσιακού γάμου.